Handvat voor een praktische uitwerking

Na mijn eerdere conceptuele blog over financiële risico’s, nu een meer praktische uitwerking. Financiële risico’s kunnen verdeeld worden in risico’s met betrekking tot premie, beleggingen, verzekeringstechniek en uitvoering. Hierbij een overzicht zoals ik die opdeling in de praktijk ervaar.

Verzekeringstechniek en uitvoering

De financiële resultaten (het gevolg van de financiële risico’s) zijn de resultante van het in de praktijk afwijken van de vooraf ingeschatte en opzij gezette risicopremies voor verzekeringstechnische grondslagen en opzij gezette kostenvergoeding voor de gebudgetteerde uitvoeringskosten. Het risico is dat de opzij gezette bedragen tekort schieten (of teveel zijn). Mitigerende maatregelen zijn het periodiek herijken van grondslagen door actuarissen, risicoherverzekeren en bufferen, en een goede financiële budgettering- en controlcyclus vanuit een financiële commissie en of bestuursbureau. Doorgaans is dat al goed voor elkaar bij pensioenfondsen.

Premie

Het meest lastige zijn de financiële risico’s welke betrekking hebben op de premie en de beleggingen. Het premierisico betreft het ontvangen van een te lage premie ten opzichte van de aangroei van de voorziening door toename van de toegezegde aanspraak. De hoogte van de premie komt tot stand in het overleg met sociale partners. Deze moet wel kostendekkend zijn, maar niet per se op basis van de huidige rentetermijnstructuur. In de praktijk kunnen er premiedekkingsgraden voorkomen die aanzienlijk lager zijn dan 100%. Belangrijkste beheersingsinstrument betreft het overleg met sociale partners. Het bestuur bereidt zich als het goed is op het overleg met sociale partners met het uitvoeren van een evenwichtigheidstoets. De adviserend actuaris helpt hier doorgaans bij.

Beleggingen

Beleggingsrisico’s zijn lastig te beheersen. Immers drie zaken bepalen in hoeverre de ambitie (ex ante gecommuniceerd; DB: nominaal pensioen en mogelijk indexatie, DC: vervangingsratio) wordt gerealiseerd:

1. het ingezette risicobudget (gebaseerd op de vastgestelde risicohouding),
2. de vertaling daarvan naar een allocatie van beleggingsinstrumenten en
3. de ontwikkelingen op de financiële markten.

Pensioenfondsbesturen worden daarom veelal geadviseerd door algemeen beleggingsdeskundigen, doorgaans bedoeld als countervailing power ten opzichte van meer specifieke deskundigen als ALM- en strategische-allocatie specialisten, manager-selectie-specialisten en risico-monitoring-specialisten.

Risico’s waar het pensioenfonds tegenaan loopt zijn samen te vatten onder markt-, rente-, krediet en liquiditeitsrisico’s. Voor het gemak noem ik hier de AFM-definities van deze risico’s.

• Marktrisico is het risico dat beleggingen minder waard worden door ontwikkelingen in de algemene economische situatie.
• Renterisico is het risico dat de waarde van beleggingen daalt als de marktrente stijgt.
• Kredietrisico is het risico dat de onderneming of staat waarin je belegt niet aan zijn betalingsverplichtingen kan voldoen of zelfs failliet gaat (dan wel dat de kans daarop toeneemt).
• Liquiditeitsrisico is het risico dat je beleggingen niet of nauwelijks verhandeld kunnen worden op de beurs.

De AFM hanteert louter negatieve connotaties. Voor pensioenfondsen geldt, zeker bij markt- en renterisico ook de positieve kant van de risico’s (nl. de beloning voor het accepteren van deze kans op waardevermindering is een hogere verwachte opbrengst). Deze risico’s worden vooral beheerst door

• optimaal te spreiden,
• (in ALM-studies en deterministische scenario’s getoetste) allocaties en bandbreedtes aan te houden en
• beperkingen in credit-ratings te hanteren
• en deze kritisch te volgen.

Meer afgeleide financiële risico’s vallen meer onder de noemer

• matchingrisico’s (rente - de mate waarin de beleggingen en verplichtingen niet even gevoelig zijn voor een rentebeweging;
• liquiditeit - het risico dat in tijden van stress niet over voldoende liquide financiële middelen beschikken om te voldoen aan de betalingsverplichtingen; en
• valuta - het risico dat de waarde van de beleggingen in vreemde valuta verslechtert als gevolg van veranderingen in valutakoersen).

Gebaseerd op economische uitgangspunten zoekt een pensioenfonds bewust het marktrisico op om daarmee een out-performance te genereren ten opzichte van de verdisconteringsvoet van de toekomstige pensioenuitkeringen.

Beheersen van beleggingsrisico’s

Er zijn vier wijzen van omgaan met risico’s:

• accepteren,
• vermijden,
• verminderen en
• overdragen (verzekeren).

Deze komen we ook tegen bij het beheersen van de hiervoor genoemde beleggingsrisico’s. Marktrisico’s worden geaccepteerd en bewust opgezocht. Door diversificatie (Markowitz) en het hanteren van bandbreedtes worden de risico’s verminderd.

Ook worden risico’s verminderd door tegengestelde posities aan te gaan. De belangrijkste daarvan is de beheersing van het renterisico. De verplichtingen zijn rentegevoelig en door beleggingen ook rentegevoelig te maken wordt een ‘netto balans’ rentegevoeligheid gerealiseerd. De omvang van dat netto is afhankelijk van de risicohouding van het fonds. Op dezelfde wijze kunnen valutarisico’s worden beheerst.

Risico’s kunnen worden vermeden door er bewust geen posities in te nemen. Denk hierbij aan bijvoorbeeld het niet toe staan van securities lending of het niet opnemen van commodity’s in de portefeuille.

Ten slotte is ook verzekering (overdragen) mogelijk. Dit is mogelijk door toepassing van optiestrategieën. Opties zijn te beschouwen als een verzekeringspremie welke tot een waarde komt indien een situatie zich voordoet.

Tot slot

Naast techniek is de governance rondom de beheersing van de financiële risico’s van belang. Denk aan het tijdig inhuren van de juiste expertise en het (in bijzondere omstandigheden) vragen van second opinions. Overleg eens met uw adviseurs.